Door de recente discussie over het islamitische Cornelius Haga Lyceum, waar antiwesterse ideeën onderwezen zouden worden, is de discussie over het bijzonder onderwijs ook weer opgelaaid. Christenen vrezen dat door dergelijke excessen hun geliefde christelijk onderwijs ook onder vuur komt, hetgeen ook gebeurt door critici van al het religieus onderwijs. Artikel 23 van de grondwet staat scholen op dit moment toe onderwijs op een religieuze basis te verzorgen, en dat gefinancierd door de overheid. Al lang wordt hiervan gebruikgemaakt door christenen, maar door de groeiende moslimbevolking ook steeds meer door moslims. Is dit idee van onderwijs vanuit een religieuze basis nog van deze tijd, en dan ook nog gefinancierd met belastinggeld? 

Argumenten tegen bijzonder onderwijs en voor openbaar onderwijs
Volgens mij niet. Zowel het idee van bijzonder onderwijs als de overheidsfinanciering daarvan, wat twee verschillende zaken zijn, zijn een reliek uit het verleden waarin de overgrote meerderheid van de bevolking christelijk was. Dat is nu anders. Niet alleen is de meerderheid van de bevolking niet christelijk meer, maar uit recent onderzoek is ook gebleken dat een ruime meerderheid van de Nederlanders voor de afschaffing van religieus onderwijs is. Een meerderheid is ook tegen religieus onderwijs dat uit de staatskas gefinancierd wordt. Hiervoor zijn goede argumenten te geven.

In de eerste plaats dient onderwijs om kinderen zo goed mogelijk voor te bereiden op deelname aan de maatschappij, die een vrije, seculiere, democratische rechtsstaat is. Dan is het van belang dat ze daarvoor de kennis en vaardigheden opdoen. Dáár zou de onderwijstijd en het onderwijsgeld dus naar uit moeten gaan. Het aanleren van specifieke religieuze overtuigingen, verhalen, liederen en rituelen, dient enkel een religieus belang, niet een maatschappelijk belang. Elk uur en elke cent die hieraan besteed worden, gaat ten koste van het algemene onderwijs. Ouders hebben alle vrijheid om die religieuze gebruiken in hun eigen tijd hun kinderen bij te brengen, dat hoeft niet in het onderwijs. 

Daarnaast past openbaar onderwijs bij een religieus neutrale staat, waarbij de staat niet (een bepaalde) religie bevoorrecht door die te ondersteunen met geld of tijd. De staat garandeert gedegen onderwijs waarbij ieder kind wordt onderwezen in de beste kennis en de normen en waarden die horen bij een vrije, seculiere, democratische rechtsstaat, in plaats van religieuze normen en waarden. Zo wordt voorkomen dat kinderen geïndoctrineerd worden met ideeën die hiermee strijdig zijn, zoals de verwerpelijkheid van homoseksualiteit, ongelijkwaardigheid van man en vrouw, het verkiezen van religie boven de wet en dat wetenschappelijk kennis wordt verworpen op religieuze gronden. Gezien de grote hoeveelheid onderwijstijd, de systematische wijze waarop religie terugkomt in het religieus onderwijs, en het onderontwikkelde kritische oordeelsvermogen van kinderen, komt religieus onderwijs al snel neer op indoctrinatie (volgens Van Dale: “systematische beïnvloeding met het doel eigen ideeën kritiekloos te laten aanvaarden”). 

Dit komt niet alleen voor bij islamitische scholen, maar ook (in mindere mate) bij christelijke scholen, vooral de orthodoxe. Zo zijn er (orthodox)-christelijke scholen die homoseksuele docenten (willen kunnen) weren. Uit eerder onderzoek van het Nederlands Dagblad bleekdat ongeveer 70% van de reformatorische biologiedocenten gelooft in een schepping van 6 x 24 uur (en dus creationist is); voor de protestants-christelijke biologiedocenten ligt dit percentage op ongeveer 45% en voor de evangelische op ruim 30%. Deze docenten die kinderen goed biologieonderwijs moeten geven, ontkennen dus de wetenschappelijke consensus. Mogelijk doceren deze docenten netjes volgens het curriculum deze consensus, om vervolgens te vertellen dat ze zelf de Bijbel verkiezen. Wat zullen die kinderen dan geloven? Deze christelijke docent is er in ieder geval duidelijk over: wat niet overeenstemt met de Bijbel, is “niet accuraat”. Openbaar onderwijs voorkomt dergelijke indoctrinatie.

Uiteraard is onderwijs over religie belangrijk. Religie is een belangrijke factor in de wereld en in het leven van veel mensen, dus iedereen zou daar basiskennis over moeten hebben. Dit zou neutraal onderwezen moeten worden, dus niet vanuit de waarheid van één religie, waarbij alle andere religies als vals worden neergezet. Wat er waar is van al die religieuze claims, zouden kinderen zelf moeten bepalen als ze daar oud genoeg voor zijn. Religieus onderwijs staat neutraal onderwijs in de weg omdat de waarheid van de eigen religie wordt verondersteld en aangeleerd. Kan bijvoorbeeld de Christelijke Hogeschool Ede dergelijk neutraal onderwijs verzorgen als ze de Bijbel zien als “het betrouwbare en geïnspireerde Woord van God”? Wat zullen ze leren over de Koran en de Veda’s? Wat leert een willekeurige ‘School met de Bijbel’ kinderen over andere religies?   

Een ander argument is dat religieus onderwijs segregatie in de hand werkt. Kinderen die ook onderwijs krijgen binnen eigen kring, komen nauwelijks in contact met mensen met andere overtuigingen, terwijl het grootste deel van de maatschappij daaruit bestaat. Juist het onderwijs is een uitgelezen plek om kinderen op een neutrale manier voor te bereiden op een pluriforme maatschappij, in plaats van ze daar afzijdig van te houden.

Een laatste argument is dat religieuze scholen minder toegankelijk zijn, want ouders die niet willen dat hun kinderen (op die manier) religieus onderwezen (of erger: geïndoctrineerd) worden, zullen minder snel voor een religieuze school kiezen. Zo willen ongelovige ouders vaak niet dat hun kinderen bidden of mythen voor waarheid aangeleerd krijgen. Voor gelovigen onderling geldt dit trouwens ook: christenen zullen hun kinderen minder snel naar een islamitische school sturen en andersom. Als de dichtstbijzijnde school een bepaalde religie aanleert, zullen ze dus voor een school verder weg moeten kiezen, die mogelijk ook minder goed onderwijs levert. Als al het onderwijs openbaar is, is elke school even toegankelijk voor iedereen.

Argumenten voor bijzonder onderwijs?
Zijn er dan argumenten te geven voor bijzonder onderwijs? Theoloog Stefan Paas somt er een aantal op op Twitter. In de discussie worden er een aantal gegeven, maar erg sterk zijn ze niet. 

De kwaliteit is toch goed? De inspectie is tevreden! Dat kan zo zijn, maar dat is dan ondanks de rol van religie, niet vanwege de rol van religie. Al het onderwijs zou goed moeten zijn, en toegankelijk voor iedereen, gelovig of niet. 

Ouders moeten de vrijheid hebben om voor een gelovige school te kiezen. Vrijheden zijn nooit absoluut en er kunnen goede argumenten zijn om vrijheden in te perken, zeker als die indruisen tegen de seculiere rechtsstaat. Volgens mij zijn die argumenten hier te geven. Ouders hebben buiten het onderwijs alle vrijheid om hun kinderen op te voeden zoals ze dat willen, binnen de grenzen van de wet. Waarom zou dat ook nog in het onderwijs moeten, en op kosten van de staat?

Iedereen betaalt voor zaken waar hij niet achter staat. Betaalt een pacifist niet ook voor defensie en rechtse kiezers niet ook voor ‘linkse hobby’s’? Wat er met het belastinggeld gebeurt, wordt uiteindelijk democratisch bepaald. Om die reden was christelijk onderwijs in ons christelijke verleden begrijpelijk en nog enigszins verdedigbaar, maar die situatie is nu anders. Waarom zou de meerderheid van de bevolking voor iets moeten betalen waar zij niet achter staat? 

Het afschaffen van Artikel 23 botst met het mensenrechtenverdrag. Dat is onzin, want er zijn genoeg landen die alleen (door de staat gefinancierd) openbaar onderwijs hebben. 

Staatsonderwijs discrimineert gelovige ouders wier waarden niet (in alle opzichten) aansluiten bij dat onderwijs. Openbaar onderwijs draagt de waarden uit die wij als democratische rechtsstaat uitdragen. Als je daar moeite mee hebt, vraag ik me af wat je in zo’n land doet. 

Een school kan niet levensbeschouwelijk neutraal zijn. Het gaat hier om neutraliteit in de zin dat geen enkele religie bevoorrecht of uitgedragen wordt. Uiteraard worden die waarden overgedragen die horen bij een democratische rechtsstaat, zie hierboven. 

Goed, neutraal en toegankelijk onderwijs voor iedereen
Ik zou dan ook willen pleiten voor goed algemeen onderwijs dat door de staat bekostigd wordt en religieus neutraal is, en daarmee even toegankelijk is voor iedereen. Daarin worden kinderen voorbereid op onze pluriforme maatschappij met kennis, vaardigheden, normen en waarden die horen bij een vrije, seculiere, democratische rechtsstaat. Elke ouder kan in vrijheid zijn kinderen religieus opvoeden, maar niet in onderwijstijd en van belastinggeld.