Er is de afgelopen dagen behoorlijk wat ophef ontstaan over het feit dat evolutiebiologe Gerdien de Jong (Universiteit Utrecht) uitgebreid aan het licht heeft gebracht hoe de Evangelische Omroep (EO) natuurdocumentaires censureert. Dit deed zij op evolutie.blog.com. De grote kranten hebben er ook over bericht en het heeft tevens teletekst en radio gehaald.

Het betreft de natuurdocumentaire "The Life of Mammals", geschreven en gepresenteerd door de wereldberoemde Sir David Attenborough en uitgegeven door de BBC. Deze documentaire is door de EO aangekocht en vertaald, zodat ook het Nederlandse publiek de prachtige serie kan bewonderen. Wat echter nergens vermeld wordt, is dat de kijker niet een vertaling van het origineel voorgeschoteld krijgt, maar een gecensureerde versie daarvan. In de EO-versie zijn alle verwijzingen naar evolutie en miljoenen jaren, zowel in beeld als geluid, systematisch verwijderd.

De reden daarvoor is dat de meerderheid van de EO-achterban niet geconfronteerd wil worden met moderne biologische en geologische kennis, maar de voorkeur geeft aan een scheppingsmythe uit de bronstijd. Zij geloven dat het gehele universum in 6 dagen is geschapen, ongeveer in de tijd dat volgens de huidige wetenschap de landbouwrevolutie plaatsvond. Daarom zijn alle verwijzingen naar "evolutie" en "miljoenen jaren" taboe. De oorspronkelijk serie bestaat uit tien delen, die van de EO uit negen. Van het laatste deel moet de EO niets hebben omdat het over mensapen en de evolutie van de mens gaat.

Mijns inziens zijn er twee probleem met deze actie van de EO, een mogelijk juridische en een ethische.

Om met de eerste te beginnen: de EO heeft naar eigen zeggen een "goede afspraak" met de BBC over de aanpassingen in de documentaire. De vraag is echter of de BBC ook weet om wat voor aanpassingen het gaat. De aanpassingen zijn namelijk zeker niet onbeduidend en tasten een centraal thema aan. Daarnaast is het de vraag of Attenborough ook zelf toestemming heeft gegeven voor deze censuur in zijn serie. Gezien het feit dat Attenborough zich altijd (terecht) heeft verzet tegen het creationisme, lijkt mij dat onwaarschijnlijk. Misschien is dit echter juridisch niet noodzakelijk, al zal Attenborough zeker niet blij zijn met deze verminking van zijn werk.

Het ethische probleem vind ik echter veel belangrijker: de EO misleidt haar kijkers, al doet ze dat misschien legaal. "Misleiding" vind ik hier zeker gerechtvaardigd, omdat de kijker sterk de indruk krijgt dat het hier om een vertaling van het origineel gaat, niet om een bewerking daarvan. Het mag dan misschien zo zijn dat het BBC-logo op de achterkant (niet op de voorkant!) plaats heeft gemaakt voor het EO-logo, maar dat is geen reden om aan te nemen dat het om een verknipte versie gaat. Op de site van de EO staat over de serie: "Geschreven en gepresenteerd door David Attenborough.", maar nergens staat dat het ook bewerkt is door de EO. Op de plaatsen waar in het origineel Attenborough vertelt over evolutie, miljoenen jaren en continentale verschuiving, heeft de EO-versie een voice-over met een andere tekst dan in het origineel of is Attenboroughs verhaal weggehaald. De kijker krijgt dus opzettelijk wat anders (de EO-bewerking) voorgeschoteld dan hij verwacht (een vertaling van het origineel). Volgens de Grote Van Dale is misleiden: "op een verkeerd spoor brengen, opzettelijk een verkeerde voorstelling opwekken bij". Dat is hier zeker het geval. Om dit te voorkomen had de EO heel simpel kunnen vermelden dat het niet om een (zuivere) vertaling gaat, maar om een bewerking waaruit bepaalde dingen veranderd en weggeknipt zijn.

De reacties die door sommigen EO-aanhangers geplaatst zijn op de blog, zijn grofweg op te delen in twee categorieën. De eerste is dat de EO (klaarblijkelijk) juridisch deze bewerking heeft mogen uitvoeren, dus is er niets aan de hand. Dit mag dan misschien zo zijn, maar dat neemt niet weg dat de EO haar kijkers misleidt. Dat is misschien wettelijk toegestaan, maar daardoor zeker niet minder verwerpelijk.

De andere categorie reacties is erger. Blijkens hun reacties begrijpen veel EO-aanhangers niets van evolutie en de rol daarvan in de moderne biologie. Velen denken dat het een soort geloof is dat op gelijke voet staat met het creatiegeloof/creationisme. Het is geen wetenschap vs. geloof, maar geloof vs. geloof, menen zij. Ook denken velen dat de evolutietheorie wetenschappelijk al lang achterhaald is en op haar retour is.

Mensen die ook maar een beetje op de hoogte zijn van de moderne wetenschap, weten dat dit volstrekte kolder is. Evolutie is de ruggengraat van de moderne biologie en is als zodanig in de wetenschappelijke wereld algemeen aanvaard. Wereldwijd wordt er gigantisch veel onderzoek gedaan naar allerlei aspecten van evolutie. Aan de resultaten van dat onderzoek zijn vele wetenschappelijke tijdschriften gewijd en de meest opzienbarende ontdekkingen halen zelfs tijdschriften als Nature en Science, de meest prestigieuze wetenschapsbladen ter wereld. Het ontkennen van evolutie staat gelijk aan het ontkennen van een bolvormige aarde of een aarde die om de zon draait. Creationisme op gelijke voet stellen met evolutiebiologie is hetzelfde als scheikunde naast alchemie zetten of astrologie naast astronomie. Helaas beseffen veel mensen dit niet.

Het grote probleem met creationisten is vooral hun onwetendheid. Creationisten weten nauwelijks iets van moderne biologie en zijn blijven hangen in het herhalen van decenniaoude 'argumenten', die reeds honderden malen weerlegd zijn. De EO draagt bij aan deze vicieuze cirkel door bewust informatie over evolutie aan de kijkers te ontnemen. Ze houdt haar kijkers moedwillig onwetend over wat in de biologie algemeen aanvaarde kennis is. Waar zijn ze bang voor? Dat mensen er achter komen dat de natuur inderdaad een (letterlijke lezing van) de bijbel tegenspreekt? Zalig zijn de onwetenden, heeft de EO blijkbaar gedacht.