Ben Buisman schreef op 24 juni 2015:

Beste Bart,
Naar aanleiding van de door jou genoemde visies op de vrije wil wil ik opmerken dat ik een vrije wil in strikte zin een fictie acht. In die fictie is er een kapitein op de brug van ons bewustzijn die ons handelen stuurt. Mijns inziens zijn onze handelingen echter de resultanten van processen in ons brein, beïnvloed door tal van factoren, deels van interne oorsprong, deels extern. Er is geen hogere ik die daar richting aan geeft.  Ik zit daarmee op de lijn van Swaab: we zijn ons brein.
De toevoeging van "onze" en het gebruik van termen als "autonomie" in dit verband wordt vaak gedaan door denkers die hoge prijs stellen op een eigen "ik", waarmee ze hun denken en handelen besturen. Het kapiteinsidee dus.
Verlopen de processen in ons brein deterministisch?  Die vraag levert mijns inziens een vruchteloze discussie op. De processen in ons brein zijn zo complex en de beïnvloedende factoren zo moeilijk te onderkennen dat we nog niet veel verder zijn dan enkele  input-outputrelaties van een  "black box" waarin we met tasten wat kenmerkende gebieden hebben aangetroffen.  Wat is het nut van een discussie over de fundamentele benaming van oorzaken en gebeurtenissen als we er verder te weinig over weten om een compleet beeld te hebben? Ik ben niet zo gesteld op dit type filosofie. 
De consequenties van het loslaten van een sturende "ik" zijn natuurlijk immens. Wat is dan nog moraal en ethiek en hoe ga je om met toerekeningsvatbaarheid in het  strafrecht? Ik heb daar wel opvattingen over maar die vallen waarschijnlijk buiten het domein van je site.
Groeten, 

Ben

Reactie:

Beste Ben,

Of vrije wil een illusie is, hangt af van wat je onder 'vrije wil' verstaat. Als je vrije wil opvat als het bewuste aansturen van het lichaam, vrij van causale determinanten (de libertarische conceptie), dan is dat inderdaad een illusie, want uit hersenonderzoek blijkt dat ons bewustzijn van een handeling komt nadat de handeling in de hersenen wordt gestart. De kapitein op de brug als metafoor komt overeen met de homunculus uit mijn stuk. Ook dat is een illusie. Ik meen evenwel - net als veel moderne filosofen - dat we een conceptie van vrije wil kunnen hebben die niet strijdig is met de neurowetenschappelijke inzichten, zoals ik betoog in mijn stuk. Dit heeft inderdaad implicaties voor de moraal en het strafrecht. Er is echter geen reden om iedereen nu als ontoerekeningsvatbaar te beschouwen, want het gedrag van gezonde mensen is wel degelijk gecontroleerd en beïnvloedbaar. Doordat de neuronale netwerken in ons brein kunnen leren, kunnen (gezonde) mensen straf voorkomen of ervan leren (en zo niet recidiveren). Mensen met bepaalde (o.a. psychopathische) hersenafwijkingen - en die hebben veel gevangenen - zijn echter niet of minder goed in staat dit te doen. Soms kan psychologische of psychiatrische hulp helpen bij het voorkomen van recidiveren. Als dat niet het geval is, veroordelen we deze mensen om de rest van de maatschappij tegen hen te beschermen, niet omdat ze anders hadden kunnen handelen. Zie ook dit artikel van de neurowetenschappers Joshua Greene en Jonathan Cohen: For the law, neuroscience changes nothing and everything.

Met vriendelijke groet,

Bart Klink