Sinds afgelopen week volg ik met grote zorgen het oplaaiende geweld in het Midden-Oosten. Ik probeer te begrijpen wat daar gebeurt, waar het vandaan komt en waar het heen zal gaan. Dat is vooral een verstandelijk begrijpen, want verder kan ik het nauwelijks. Een aantal opmerkingen en bedenkingen.

De gruwelijke terroristische daden van Hamas op 7 oktober, waarbij doelbewust zo veel burgers van zeer jong tot zeer oud zijn vermoord of gegijzeld, valt op geen enkele manier te rechtvaardigen of te nuanceren. Elk ‘ja maar’ hierover is ongepast.  

Dat neemt niet weg dat dit onderdeel is van een gigantisch complex en oud conflict, waarbij aan beide kanten zeer veel pijn en haat zit, wat begrijpelijk is. Er is hierbij niet één kant dé oorzaak, dader, slachtoffer of oplossing. Elke suggestie in die richting is onderdeel van het probleem. 

Religie wordt vaak gezien als dé bron van het conflict, maar dat is veel te simpel. Politiek zionisme en Joodse veiligheid speelt ook een grote rol. Vooral aan het begin en in het midden van de vorige eeuw wilden Joden door de vele Jodenhaat een veilig thuis. Vooral de Holocaust, waarbij 6 miljoen Joden vermoord werden, voedde deze behoefte. Dat zochten ze in een gebied met hun historische wortels, maar waar ook al mensen woonden – zowel Joden als Arabische moslims en christenen. De spanningen stegen en de Joden riepen een eigen staat uit. Deze onafhankelijkheidsoorlog van Israël in 1948 ging gepaard met een ramp voor de Arabieren die er al woonden (Palestijnen). Zij refereren aan deze oorlog als Al-Nakba (‘De Ramp’) omdat hun maatschappij instortte en zeker 700.000 mensen op de vlucht sloegen.

De afgelopen decennia lijkt de religieuze component wel sterker te worden. Hamas en Hezbollah zijn expliciet islamitisch en laten de verschillende problemen met de islam duidelijk zien. Antisemitisme komt bij moslims al veel vaker voor. Het idee dat strijders in de hemel komen als ze als martelaar sterven, maakt dat extra aantrekkelijk en gevaarlijk. Orthodoxe joden beroepen zich op de Hebreeuwse Bijbel: ze menen het Beloofde Land van God te hebben gekregen. Met minder nemen veel geen genoegen. 

Hamas is een terroristische organisatie die doelbewust burgerslachtoffers maakt en de eigen burgers gebruikt als menselijk schild. Ontwikkelingsgeld en -steun gebruiken ze ook voor militaire doelen. Uniformen dragen ze niet, zodat ze moeilijker van burgers te onderscheiden zijn. Ze zijn letterlijk uit op de vernietiging van de staat Israël. Daarmee vormen ze een existentiële bedreiging voor de Israëliërs. Dit geldt des te meer voor Hezbollah in het noorden, dat beter getraind en beter bewapend is, en gesteund wordt door Iran. Een gecombineerde strijd met beide partijen zou een ramp voor Israël zijn – een constante dreiging die wij ons moeilijk voor kunnen stellen.

Tegelijk staat Hamas niet gelijk aan de Palestijnen. Ja: Hamas is democratisch gekozen en enquêtess uggereren dat ze brede aanhang genieten, maar de vraag is hoe vrijwillig en breed dat is gezien de modus operandi van Hamas. En nee, lang niet alle Palestijnen staan achter deze beweging en hun manier van handelen. Ook zij zijn gebaat bij vrede, en lijden vreselijk onder de situatie, vooral door de vele burgerslachtoffers.  

De vraag is echter of Israël, gezien de strategie van Hamas (vooral burgers als menselijk schild), zichzelf veilig kan stellen zonder burgerslachtoffers te maken. Het uitschakelen van militaire doelen, bewust geplaatst in een dichtbevolkt gebied, kan niet zonder ‘collateral damage’. 

Als Israël niets om Palestijnse burgerslachtoffers zou geven, hadden ze met bommen allang de volledige Gazastrook met de grond gelijk kunnen maken zonder zelf een slachtoffer te hoeven incasseren. Als Hamas diezelfde macht had gehad, was Israël er niet meer. Daarom zal Israël nooit toestaan dat ze die macht krijgen. Vergeet ook niet dat Israël oorlogsmisdaden door eigen militairen bestraft, terwijl oorlogsmisdaden door Hamas toegejuicht worden. Het is bewust onderdeel van hun modus operandi. Dit is een wezenlijk moreel verschil. 

Het offensief dat nu gevoerd wordt, en nog verder, grootser en dodelijker gaat worden, om Hamas volledig uit te schakelen, is daarmee te begrijpen: de bedreiging voor Israël is té groot. Ze zitten in een duivels dilemma: het eigen volk beschermen of met veel bloedvergieten Gaza van Hamas ontdoen. De lijn tussen gerechtvaardigde oorlogsvoering enerzijds en oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid anderzijds is flinterdun. De afwegingen zullen vreselijk lastig zijn. Het is makkelijk om daarover te oordelen als je niet in hun schoenen staat. Hopelijk zullen technologisch vernuft en geduld hierbij helpen.

Ook de kans op verdere internationale escalatie is aanwezig: als Hezbollah zich in de strijd mengt, zullen hoogstwaarschijnlijk ook de VS en Iran er verder bij betrokken raken, met een ongewisse, maar ongetwijfeld nog dodelijkere, uitkomst. Ook in andere (waaronder Europese) landen neemt de sympathie voor islamitische terrorisme en antisemitisme toe, met als voorlopige dieptepunten de moord op een docent in Frankrijk, rellen door Hamas-sympathisanten en meer onveiligheid voor Joden, ook in Nederland.

Ook hier weer geldt: sympathie voor de Palestijnen is niet hetzelfde als sympathie voor Hamas, al overlappen ze te vaak. Onschuldige Palestijnse burgers verdienen ons medeleven, onze zorg en humanitaire hulp. Een grote vluchtelingenstroom zal op gang komen, en dat zal Europa ook merken.

De enige oplossing op (relatief) korte termijn lijkt me dat Israël Hamas volledig uitschakelt en daarbij zo min mogelijk burgerdoden maakt – een schier onmogelijke taak, maar een realistische andere optie is er volgens mij niet. Op langere termijn zal een tweestatenoplossing de beste en enige realistische oplossing zijn. Een verdeling van land tussen de staten zoals voorgesteld door de Verenigde Naties uit 1947 lijkt daarbij nog steeds een goed uitgangspunt, hoe imperfect ook. Dit lijkt nu echter verder weg dan ooit. De pijn en haat aan beide kanten die dit in de weg staan, zullen alleen maar verder toenemen. Toch zie ik ook hier geen realistische andere optie. De (volgens het internationale recht) illegale Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever moet verdwijnen en Israël mag Palestijnen niet meer in de weg zitten dan nodig is voor hun eigen veiligheid. Palestijnen moeten Israël als staat erkennen en het geweld afzweren, zodat Israël zich niet meer bedreigd voelt. Alleen dan zal langdurige en echte vrede mogelijk zijn, al ben ik bang dat ik dat niet meer mee ga maken.