[...] er bestaat geen enige waarheid van de Koran of juiste uitleg ervan, maar slechts fragmentarische interpretaties die ideologisch gezien van belang zijn om persoonlijk voordeel te hebben van de macht van het boek en de godsdienst.

~ Michel Onfray [1]

In een eerder artikel [2] heb ik betoogd dat iedere poging om de moderne wetenschap te verenigen met het geloof in de judeo-christelijk-islamitische god onvermijdelijk een steeds abstracter beeld van die god tot gevolg heeft, wat uiteindelijk zal resulteren in een betekenisloos godsbeeld. Het door Stephen Jay Gould geopperde begrip NOMA (nonoverlapping magisteria), dat staat voor twee zich op strikt gescheiden domeinen oriënterende leerscholen - die van de religie en die van de wetenschap - is een achterhaalde poging om de kool en geit te sparen. Het domein van de wetenschap is het domein van het kenbare, wat volgens NOMA impliceert dat religie zich zou moeten beperken tot het onkenbare, maar religie beperkt zich niet uitsluitend tot het onkenbare. Tegenstrijdige verklaringen van fenomenen binnen het overlappende deel van beide domeinen zijn het gevolg. Dergelijke conflicten met de wetenschap hebben theologen ertoe genoopt het godsbegrip en de theologie steeds abstracter te maken. "God" zal bij het voortschrijden van de wetenschap uiteindelijke degenereren tot een betekenisloos begrip. (Het alternatief is een wereldvreemde, alle wetenschappelijke inzichten ontkennende opstelling, die - naar de tijd vordert - steeds moeizamer vol te houden zal zijn, en die ik daarom verder buiten beschouwing zal laten.) In dit artikel zal ik betogen dat de degeneratie van God ook zonder botsingen met de wetenschap onvermijdelijk is, wanneer de eigenschappen van God - zoals die in de Bijbel of de Koran zijn geopenbaard - aan de logica worden blootgesteld.

Vrije wil en de vermeende supereigenschappen van God

Een bekend argument tegen het bestaan van God is het Probleem van het kwaad, dat waarschijnlijk afkomstig is van de Griekse filosoof Epicurus. Het argument komt voort uit de onverenigbaarheid van twee van de belangrijkste eigenschappen van God, te weten zijn algoedheid en zijn almacht. Het argument komt er kort gezegd op neer dat een almachtige en tevens algoede god niet een wereld kan hebben geschapen waarin zoveel kwaad voorkomt als in de wereld waarin wij leven. Diverse gelovigen hebben zich het probleem van het kwaad aangetrokken, en zo zijn er in de loop van de geschiedenis verschillende zogenaamde theodiceeën bedacht. Een theodicee (van het Klassieke Grieks: theos (God) en dikè (recht, rechtvaardiging): de "rechtvaardiging van God") is een redenering die een rechtvaardiging moet zijn voor (het geloof in het bestaan van) een God die zowel volmaakt goed als almachtig is, terwijl er toch kwaad in de wereld bestaat. De meeste van deze theodiceeën zijn ad hoc constructies die het probleem verplaatsen, of herdefiniëren, of zelfs nieuwe problemen en paradoxen oproepen. Bijvoorbeeld de theodicee van de vrije wil [3], die stelt dat God het bestaan van het kwaad in de wereld toestaat omdat de mens pas iets heeft aan zijn vrije wil als hij er ook iets mee te kiezen heeft. Het kwaad bestaat dus zodat de mens een keuze kan maken ertegen. Deze vrije wil is echter in tegenspraak met een andere aan God toegedichte eigenschap, zijn alwetendheid, en de christelijke doctrine van de predestinatie (voorbestemming), waardoor een nieuwe contradictie ontstaat.

Het Bijbelboek 1 Samuël stelt dat God alwetend is [4], maar ook uit Bijbelse voorspellingen omtrent de eindtijd kunnen we de vermeende alwetendheid van God afleiden. Volgens het boek Openbaringen is er in de hemel plaats voor 144000 maagdelijke mannen, van wie de identiteit al sinds het begin der tijden vast staat [5]. Ook zijn er meerdere Bijbelteksten die suggereren dat God vooraf weet of zelfs bepaalt hoe de toekomst zal verlopen [6]. Ook de kerkvaders Calvijn en Luther geloofden in predestinatie, de Bijbelse doctrine dat God in zijn soevereiniteit bepaalde individuen uitkiest om verlost te worden. Verder laat ook 'De leer der waarheid', gebaseerd op de Westminster Catechismus [7], geen misverstanden over de alwetendheid van God bestaan. Laten we eens aannemen dat God bestaat en dat hij werkelijk alwetend is. We kunnen dan dus aannemen dat hij de toekomst foutloos kan voorspellen. Wanneer God de toekomst foutloos kan voorspellen staat de toekomst onveranderlijk vast (want een alwetende God vergist zich nooit). Een onveranderlijke toekomst is echter in strijd met onze vrije wil. Wanneer alles wat er staat te gebeuren vastligt, kunnen wij daar niets aan veranderen, en kunnen wij dus geen vrije wil hebben. Het ontbreken van vrije wil impliceert echter dat er geen zonde kan bestaan. Mensen zonder vrij wil kunnen immers niet kiezen tussen goed en kwaad, en kunnen dus niet verantwoordelijk worden houden voor hun daden. De alwetendheid van God heeft nogal wat gevolgen die moeilijk te verenigen zijn met andere essentiële doctrines binnen het christendom:

1. Als er geen vrije wil bestaat, en dus ook geen zonde. Moeten we dan concluderen dat Jezus voor niets is gestorven aan het kruis?
2. Als alles al vast ligt, heeft bidden dan nog enige zin?
3. Valt Hitler, Stalin, Pol Pot en andere sadistische dictators en misdadigers nog iets kwalijk te nemen, als God de hele loop der geschiedenis al tot in detail heeft voorzien of zelfs voorbestemd?
4. Wat valt er eigenlijk nog te oordelen op de jongste dag, tijdens het laatste "oordeel"?
5. Een god die voorbestemde "zondaars" straft, is per definitie een onrechtvaardige god.

Behalve de onverenigbaarheid van de almacht en de algoedheid van God (het Probleem van het Kwaad), is er dus logisch gezien ook een probleem met de alwetendheid van God, die niet in overeenstemming kan zijn met de doctrine van de vrije wil. Sterker nog: zelfs Gods rechtvaardigheid en dus zijn vermeende algoedheid is onverenigbaar met zijn alwetendheid (zie het laatste punt hierboven). Het lijkt erop dat de gretigheid waarmee aan God allerlei supereigenschappen als algoedheid, alwetendheid, en almacht zijn toegedicht de gelovige parten gaat spelen zodra er wat logica op los gelaten wordt:
Gods alwetendheid botst met zijn algoedheid. Er zal hoe dan ook een keuze gemaakt moeten worden tussen deze twee. Kiest men voor zijn algoedheid, dan zal men de alwetendheid (en daarmee ook de almacht) van God moeten laten vervallen. Kiest men daarentegen voor zijn alwetendheid, dan stelt men impliciet dat God onrechtvaardig is volgens onze huidige morele normen. De gelovige kan hier natuurlijk tegenin brengen dat God zich niet hoeft te houden aan onze morele normen, maar dit is een ongeldige tegenwerping. Wanneer de gelovige beweert dat God goed en rechtvaardig is maar zich tegelijkertijd niet aan de normen houdt die daarvoor gelden, zijn de woorden 'goed' en 'rechtvaardig' binnen de christelijke context betekenisloze woorden geworden. Als alles wat God doet, uitsluitend goed is omdat God het doet, zijn wij overgeleverd aan zijn willekeur. Dit heeft niets meer te maken met de betekenis van de woorden 'goed' en 'rechtvaardig' zoals ze begrepen worden in menselijke taal, de taal waarin ook de bijbel geschreven is. De keuze om Gods alwetendheid te verdedigen heeft dus als implicatie dat niet kan volgehouden dat er sprake is een algoede of zelf maar rechtvaardige God. Zowel het laten vallen van Gods alwetendheid als het laten vallen van Gods algoedheid leiden onvermijdelijk tot een forse degeneratie van het godsbeeld.

Deze contradictie is natuurlijk ook veel gelovigen niet ontgaan, en vanzelfsprekend zit ze dat niet lekker. Er zijn voor dit probleem geen theodiceeën als zodanig bekend, maar uiteraard hebben theologen en leken zich er over gebogen. Deze mensen verdeel ik in drie groepen:

1. De onredelijken. De groep die het probleem niet onder ogen wenst te zien, en zegt: 'Niet over nadenken, want daardoor ga je twijfelen aan God, en dat is slecht. Je moet geloven als een kind.' Deze groep heeft aan Mattheüs 18:3 en Marcus 10:15 [8] genoeg, en met deze mensen ben je dan ook snel uitgepraat.
2. De woordgoochelaars. De groep die het probleem onder ogen ziet, maar geen concessies wenst te doen aan de supereigenschappen van God. Men komt echter ook niet met een geloofwaardige oplossing. Vaak is het gevolg een spagaatredenering gehuld in abstracte, wollige taal, of een (bijna) onnavolgbare en (volstrekt) onverifieerbare truc om onder het probleem uit te komen. Het probleem wordt niet opgelost, maar men poogt het ene gat met het andere te dichten, wat in het meest gunstige geval resulteert in een herdefiniëring van het probleem.
3. De groep die het probleem onder ogen ziet, en concessies doet aan de eigenschappen van God. Dit is mijns inziens de meest constructieve houding: de oplossingen die worden aangedragen zijn over het algemeen logischer (misschien moet ik zeggen: minder onlogisch) dan de vluchthypotheses en rookgordijnen die door de bovenstaande groep, de woordgoochelaars worden gepresenteerd. Echter, de aangedragen oplossingen hebben (of dat nou erkend wordt of niet) ontegenzeggelijk de degeneratie van het godsbeeld tot gevolg. Vaak worden er concessies gedaan aan Gods alwetendheid. Een voorbeeld van zo'n oplossing is het omstreden Scientia Media, ook wel Middle Knowledge of middenkennis genoemd.

De eerste groep, de onredelijken, zal ik verder in mijn argumentatie negeren. Omdat deze groep immuun is voor welk argument dan ook, zou dat verspilde moeite zijn. Van de twee andere groepen zal ik aan de hand van een aantal voorbeelden laten zien dat er, of geen sprake is van een daadwerkelijke oplossing, of (wanneer er werkelijk een oplossing voor het genoemde probleem - t.w. de onverenigbaarheid van vrije wil met de supereigenschappen algoedheid, alwetendheid en almacht van God wordt gegeven) degeneratie van het godsbeeld onvermijdelijk is.

Ad 2. De woordgoochelaars

Het is ronduit vermakelijk om te zien in wat voor bochten deze lieden zich wringen om zonder de superioriteit van God aan te tasten toch een "oplossing" te verzinnen voor dit soort netelige problemen. Neem bijvoorbeeld een artikel op de website gotQuestions?org, waarin wordt ingegaan op de vragen 'Wat is voorbestemming?' en 'Is voorbestemming Bijbels?' [9]. De strekking van het artikel is dat voorbestemming Bijbels is (en dus waar), maar dat het niet onrechtvaardig is van God om bepaalde mensen wel en andere mensen niet te straffen door ze naar de hel te sturen. Dit gruwelijke gegeven wordt op als volgt verwoord:

Voorbestemming is de Bijbelse doctrine dat God in Zijn soevereiniteit bepaalde individuen uitkiest om verlost te worden.

Op de kritiek dat dit onrechtvaardig zou zijn van God, geeft men het volgende antwoord:

Het is belangrijk te onthouden dat niemand het verdient om gered te worden. We hebben allemaal gezondigd (Romeinen 3:23) en we verdienen allemaal een eeuwige bestraffing (Romeinen 6:23). Daarom zou het dus perfect rechtvaardig zijn als God ons allemaal een eeuwigheid in de hel zou laten doorbrengen. Maar, God kiest er voor om sommigen van ons te redden. Hij is niet onrechtvaardig tegenover hen die niet zijn uitverkoren omdat zij krijgen wat ze verdienen. Het feit dat God er voor kiest om voor sommigen genadig te zijn is niet oneerlijk tegenover de anderen. Niemand verdient ook maar iets van God – daarom kan niemand er bezwaar tegen hebben als ze niets van God krijgen.

Geen bezwaar hebben als men niets van God krijgt. Tja, dat klinkt redelijk, maar niet als je je realiseert dat dit een ongelofelijk eufemisme is voor eeuwige kwelling, de zwaarst voorstelbare straf voor zondigheid die volgens de Bijbelse doctrine is aangeboren, en waar je dus niets aan kan doen. Het probleem van de onrechtvaardigheid van God wordt hier geenszins opgelost. Er wordt om de hete brei (hoe toepasselijk) heen gedraaid, de hel wordt genegeerd, en de hemel wordt als bonus voor de uitverkorenen gepresenteerd. Bovendien maakt het volgens deze "uitleg" niet uit hoe je je in het leven gedraagt, want alles is voorbestemd, en daarmee is dus ook het probleem van de vrije wil niet opgelost. Wanneer we op dezelfde site kijken hoe die vraag moet worden beantwoord, worden we zwaar teleurgesteld. Op de pagina die is gewijd aan de vraag 'Hoe werken Gods soevereiniteit en de vrije wil van de mensheid samen in de verlossing?' wordt geen echt antwoord gepresenteerd. Er staat letterlijk [10]:

Het is voor ons onmogelijk om de relatie tussen Gods soevereiniteit en de vrije wil van de mens volledig te begrijpen. Alleen God weet precies hoe deze twee samenwerken. [...] God weet wie gered zal worden, God kiest wie gered zal worden, en we moeten voor Christus kiezen om gered te worden. Hoe deze drie zaken samenwerken is voor een eindig verstand als het onze onmogelijk om te bevatten (Romeinen 11:33-36).

Daar komt met op gotQuestions?com wel erg gemakkelijk mee weg. Men zegt niet gewoon dat men het niet weet, nee, het is zelfs onmogelijk om te weten. God heeft alleen gelovigen uitverkozen, dus heeft het wel degelijk zin om in God te geloven, maar God weet klaarblijkelijk al vooraf wie er gaat geloven, dus daar kun je als eenvoudige sterveling niets meer aan veranderen. De kern van het probleem blijft dus gewoon bestaan. Je staat al in het boek der levenden of je staat er niet in. Daar kun je niets aan veranderen. Het argument dat er alleen gelovigen in staan, en dat je daarom door te geloven er ook in komt te staan, zou inhouden dat je met terugwerkende kracht de geschiedenis (de samenstelling van het boek des levens door de Heilige Geest) kunt veranderen. Dat is inderdaad niet te bevatten. Niet omdat ons verstand dat niet aankan, maar omdat het een volstrekt onlogische en inconsistente redenatie is. Got Questions? Ja, ik heb er nog wel een paar. Nog steeds evenveel, eerlijk gezegd.

In het Katholiek Nieuwsblad, dossier geloofsvragen, stond op 8 februari 2002 een artikel dat antwoord probeert te geven op de vraag: 'Is God alwetend?' In het artikel reageert broeder Clemens Maria op een verontruste lezer die naar aanleiding van een eerder artikel over predestinatie schreef: 'Is God dan niet alwetend? U probeert ons een beperkte God aan te praten.' Een zeer terechte angst, waar broeder Clemens Maria zich met een prachtig staaltje woordgoochelarij probeert uit te redden [11]. Het is een in mijn ogen onlogisch betoog waarin wordt beweerd dat predestinatie iets anders is dan predeterminatie. Ik vertaal dit vrijelijk als volgt: predestinatie slaat op de eindtoestand; predeterminatie slaat ook op het verloop van de geschiedenis tot aan die eindtoestand. Alsof alwetendheid alleen op de eindtoestand slaat. Het lijkt mij meer een woordspelletje, waarbij alwetendheid op slinkse wijze wordt ontdaan van een deel van zijn betekenis (wat op zich al degeneratie van Gods alwetendheid impliceert) om het fenomeen vrije wil nog een plekje te gunnen. Daarnaast claimt broeder Clemens Maria te weten dat voor God alles zich in 'het nu' afspeelt. Verder: voor God is er geen verleden, heden en toekomst, voor God is alles 'nu'.

Maar de Eeuwige is niet in de tijd. Voor Hem is er geen verleden, geen toekomst: alles is actueel, nu.

In zijn woord (de Bijbel) legt God het aan ons uit als zijnde de "toekomst" (voorspellingen van profeten zijn hiervan een voorbeeld) omdat onze denkwijze tijdsgewijs verloopt. Omdat voor God alles 'nu' is, zou hij geen 'beurshandelaar met voorkennis' zijn. (Pure kolder natuurlijk: als God zou beleggen zou ie absoluut met voorkennis handelen, anders zou ie niet alwetend zijn.) Een ad hoc "verklaring" voor een netelig theologisch probleem, een staaltje (bijna) onnavolgbaar en (volstrekt) onverifieerbaar giswerk naar hoe God zijn kunstje van de alwetendheid flikt, maar dat niets afdoet aan de contradictie met onze vrije wil.

Nog een website die hardnekkig probeert vrije wil te combineren met de alwetendheid van God is 'Het Wonder, Inspiratiebron voor geïnteresseerden in 'Een Cursus in Wonderen'' van een organisatie die zich 'The Circle of Atonement' noemt. In een artikel op de website met de titel 'Zijn alle gebeurtenissen en omstandigheden in ons leven voorbestemd - of hebben we vrije keuze? [12] probeert auteur Greg Mackie de op raadselachtige wijze de tegenstrijdigheid weg te redeneren, waar hij mijns inziens bepaald niet in slaagt. Door Mackie wordt een wel heel absurde bewijsvoering geleverd voor het bestaan van vrije wil naast voorbestemming. Hij betoogt dat de fysieke geschiedenis is vastgelegd in een draaiboek dat door de heilige geest is geschreven (op verzoek van de mens, en op basis van diens aanwijzingen / wensen), maar deze fysieke loop van de geschiedenis kan afwijkend worden ervaren via de visie van Christus in plaats van via de visie van het ego. Tijdens het ervaren van die loop van de geschiedenis (wat je kunt vergelijken met het afspelen van een film van je leven) biedt vrije wil c.q. vrije keuze de mogelijkheid om een afwijkend pad door het draaiboek nemen, door delen ervan over te slaan. De enige manier om dat te doen is door "het wonder". Kortom: hoewel het draaiboek al geschreven is (voorbestemming), is de persoonlijke beleving ervan en de snelheid van ieders reis erdoorheen aan de mens zelf (vrije keuze). Er zijn dus vele manieren waarop het draaiboek van de Heilige Geest zich daadwerkelijk in de wereld kan voltrekken. De auteur is zelf niet 100% zeker van zijn hypothese, maar het is een 'mogelijke verklaring':

Ik ben er niet helemaal zeker van of deze analogie wel klopt en het laat nog steeds allerlei vragen onbeantwoord hoe onze individuele 'boeken' allemaal op elkaar inwerken. Maar het geeft tenminste een mogelijke verklaring voor de vraag hoe we tegelijkertijd een vooraf vastgesteld draaiboek én werkelijk vrije keuze kunnen hebben.

Ook hier weer het oude "vertrouwde" element dat we het niet allemaal precies kunnen / hoeven weten:

Ik denk niet dat we precies hoeven te weten hoe het allemaal in elkaar zit, gelukkig maar. Wat we naar mijn mening wel moeten onthouden is:

1. Omdat het draaiboek al geschreven is en eindigt met onze verlossing, is onze terugkeer naar God onvermijdelijk. Als wij inderdaad al door het draaiboek heen zijn gereisd en we enkel een herinnering eraan herbeleven, zijn we al teruggekeerd. Aangezien de hele reis slechts een illusie is zijn we in feite nooit echt weggeweest.
2. Toch hebben we belangrijke keuzes te maken in deze wereld. We kunnen wonderen kiezen, wat onze waarneming van de gebeurtenissen en omstandigheden in ons leven zal transformeren tot een meer vreugdevolle waarneming en ons en onze broeders tevens zal helpen sneller onze gelukkige hereniging met God tegemoet te gaan.

Laten we dus wonderen kiezen. Laten we tijd besparen. En als we dat doen, laten we ons dan herinneren dat 'iedere samenvouwing van de tijd iedereen dichter bij de uiteindelijke verlossing van de tijd brengt, waarin de Zoon en de Vader Een zijn'.

De uitkomst is dus blijkbaar al bekend: we gaan allemaal terug naar God. Het enige dat we met onze vrije wil kunnen bepalen is de snelheid waarmee we dat doen. Door iets vaags met wonderen te doen kunnen we een kortere weg nemen. Wat het al dan niet versnellen van het draaiboek voor de duur van je leven betekent wordt niet duidelijk. Ik stel me zo voor dat wanneer ik geen 'wonderen kies' ik heel wat jaren (volgens het artikel kan dat aantal in de honderden lopen) extra nodig heb om die beloofde verlossing te bereiken. En dan maar hopen dat ik niet voor die tijd onder de trein kom ... of een natuurlijke dood sterf. Een ander ernstig bezwaar is dat alleen maar de loop door het draaiboek kunnen versnellen, maar van richting veranderen behoort niet tot de mogelijkheden, terwijl er dan juist pas sprake zou zijn van vrije keuze. Er kan bovendien geen sprake meer zijn van een eindoordeel, zoals in de Bijbel wordt verkondigd, en dus komt de noodzaak voor het lijden van Christus helemaal te vervallen. We komen immers aan het eind toch allemaal terug bij God?

Het hele 'wonderen kiezen' blijft extreem abstract. Het klinkt als een verlaat-de-gevangenis-zonder-betalen-kaart die je kunt gebruiken wanneer het van pas komt. Ik hoef de lezer er denk ik niet van te overtuigen dat dit soort prietpraat bepaald niet overtuigend is. Zeker niet voor de atheïst, maar ook niet voor de Bijbelvaste gelovige en de zichzelf serieus nemende theoloog, naar ik vermoed. Afgezien van het feit dat het een zeer onduidelijk, speculatief en ongeloofwaardig eind-goed-algoed-verhaal is, volkomen uit de lucht gegrepen en dus nergens op gebaseerd is, heeft de auteur essentiële christelijke leerstellingen laten degenereren tot het nulpunt. Zo is de rol van Jezus, en met name zijn kruisdood volkomen irrelevant geworden, en valt er voor God aan het einde der tijden niets te oordelen. Wellicht zonder het te weten, doet de auteur van deze ingewikkelde kronkelredenering een flinke duit in het zakje voor wat betreft de degeneratie van de christelijke religie. Misschien omdat hij zelf verstrikt is geraakt in zijn eigen woordgoocheltrucs?

Ad 3 (1). Scientia Media

Er is tevens een aantal denkers en/of theologen die de alwetendheid van God laten varen, om zo de doctrine van de vrije wil te redden. Luis De Molina was zo iemand. Luis De Molina (1535-1600) was een Spaanse Jezuïet, filosoof en theoloog, die zich vooral bezig hield met de relatie tussen de genade en de menselijke vrije wil [13]. Hij liep ook aan tegen de inconsistentie tussen de vrije wil van de mens met de alwetendheid van God, en dacht daarvoor een oplossing te hebben die hij Scientia Media noemde. Scientia Media (ook wel Middle Knowledge of middenkennis genoemd) komt op het volgende neer: God weet hoe mensen reageren onder bepaalde omstandigheden. Hij creëert die omstandigheden, en de mens kan dan uit vrije wil daar naar handelen. Wanneer iemand in de door God bepaalde omstandigheden uit vrije wil de genade aanvaardt, wordt die genade werkzaam. De specifieke "voorkennis" van God wordt door De Molina Scientia Media genoemd. Daarmee verzoende hij de alwetendheid van God met de vrije wil van de mens, volgens eigen zeggen.

Tegen Scientia Media is een aantal objecties in te brengen:

1. De alwetendheid (en dus impliciet de almacht) van God is door De Molina ingeperkt. Het beperken van de eigenschappen van God leidt tot degeneratie. God is niet meer alwetend, en dus ook niet meer almachtig.
2. Als je Scientia Media goed analyseert blijkt dat er nog steeds geen vrije wil te bestaan voor de mens. Er is t.a.v. de vrije wil dus helemaal niets verbeterd.
   1. We kunnen stellen dat wat God vooraf feilloos weet, door de mens niet vrij te kiezen is. Dat was immers waar het allemaal om te doen was, het oorspronkelijke probleem.
   2. God weet volgens De Molina hoe de mens reageert in 'bepaalde omstandigheden'
   3. God creëert dergelijke 'bepaalde omstandigheden'
   Uit premisse 1 en 2 kunnen we afleiden dat de mens geen vrije wil heeft wanneer die 'bepaalde omstandigheden' zich voordoen, en uit premisse 3 kunnen we afleiden dat de invloed van de mens bij het scheppen van dergelijke omstandigheden eveneens nihil is. Per saldo is er t.a.v. de vrije wil niets veranderd.

De contradictie die er was, is nog onverminderd aanwezig, terwijl het godsbeeld dat door De Molina wordt neergezet een gedegenereerd godsbeeld is. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er binnen de diverse christelijke stromingen nogal wat strijd was en is omtrent middenkennis [14][15][16]. Volgens de leer der waarheid [7] is middenkennis in strijd met de gezonde rede.

Sommigen willen een middenkennis hebben, waardoor God zekere gewrochten weet, die uit zulke en zulke gebeurlijke oorzaken voortkomen, schoon de genoemde gewrochten bij God niet volstrekt bepaald zijn, maar alleen van de vrije wil van de mens afhangen; en deze noemen zij een Scientia Media, of middenkennis; doch welke een leer is, strijdig tegen het woord van God en de gezonde rede.

Een opmerkelijke objectie wanneer je bedenkt dat Gods alwetendheid in combinatie met vrije wil een contradictie oplevert, en derhalve ook niet bepaald van 'gezonde rede' getuigt.

Ad 3 (2). Foutieve vertaling uit de grondtekst

Naast het idee van de middenkennis bestaat bij sommigen ook nog het idee dat alwetendheid in de Bijbel (zoals bijv. geopperd in [4]) een foutieve vertaling uit de grondtekst is, en dat God feitelijk niet alwetend is [17]. God is dus helemaal niet alwetend, als we deze lezing mogen geloven. Dit lijkt mij ten opzichte van de algemene christelijke (en islamitische) doctrine een behoorlijke degeneratie van God. Immers, wanneer God niet alwetend is, is Hij impliciet ook niet meer almachtig! Twee forse stappen terug voor wat betreft de supereigenschappen van God, en het aantal nieuwe Bijbelse contradicties is niet van de lucht. (Vergelijk deze bewering met de voorbeeldteksten in de genoemde bronnen bij [6].)

Cherry picking

De term 'cherry picking' las ik voor het eerst in het boek 'The God Delusion' van Richard Dawkins. Hij doelt hiermee op het wel aanvaarden van bepaalde, goed van pas komende stukken van de bijbel of de christelijke doctrine, en het tegelijkertijd negeren of afwijzen van de wat ongemakkelijke onderdelen. Een sympathiek staaltje cherry picking vind ik bijvoorbeeld terug bij gelovigen die niet in de hel willen/kunnen geloven. Een prettige bijkomstigheid is in dit geval dat zij zichzelf in staat stellen respectvol te zijn tegenover ongelovigen, omdat zij de doctrine dat iedere ongelovige de hel verdient impliciet ook niet kunnen onderschrijven. Een lastige bijkomstigheid voor de gelovigen in kwestie is dat de auteur van de eerste brief van Petrus hen vermaant met de volgende woorden [18]:

Besef daarbij vooral dat geen enkele profetie uit de Schrift een eigenmachtige uitleg toelaat, want nooit is een profetie voortgekomen uit menselijk initiatief: mensen die namens God spraken werden daartoe altijd gedreven door de heilige Geest.

De auteur (Petrus, of iemand die zich als Petrus voordoet, want daar zijn Bijbelwetenschappers nog niet uit) stelt duidelijk dat het niet de bedoeling is een eigenmachtige uitleg te geven aan de Bijbel, en we mogen aannemen dat het weglaten van ongemakkelijke passages hem helemaal niet zal bevallen. Het voordeel voor de echte cherry picker is dat ook deze tekst gewoon kan worden genegeerd, en het probleem lost zich vanzelf op. Ondanks mijn sympathie voor de cherry pickers (met name hen die immorele concepten zoals een hel terzijde schuiven), moet mij van het hart dat zij feitelijk hun eigen geloof in elkaar zetten, een geloof dat vlees noch vis is. De oorspronkelijke doctrines zijn gedegenereerd tot een halfbakken mengelmoesje van de "fijne" aspecten van religie en die van het agnosticisme of atheïsme. Cherry picking bewerkstelligt de degeneratie van God. God wordt ondergeschikt gemaakt aan het persoonlijke ontwerp van de mens. (Althans, vanuit het geloof bezien; vanuit het oogpunt van een atheïst was religie altijd al een door de mens verzonnen fenomeen.) De weg naar het semantisch atheïsme (een term van Herman Philipse [19], die inhoudt dat God volledig is gedegenereerd tot een betekenisloos fenomeen, dat geen betekenis meer aan het leven kan geven) is hiermee ingezet. Als atheïst kan ik dat alleen maar toejuichen, en hopen dat het proces niet te veel tijd in beslag neemt.

Conclusie

Een logische analyse leert ons dat Gods vermeende supereigenschappen, alwetendheid en almacht botsen met de vrije wil van de mens, en daardoor impliciet ook met diens verantwoordelijkheid voor zijn gedachten, woorden en daden. Als God alle toekomstige wilshandelingen van mensen kent, zijn die wilshandelingen niet vrij. Dit heeft vergaande consequenties voor de rechtvaardigheid en dus de algoedheid van God. Immers, hoe kan hij mensen straffen die niet verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor hun daden? In het kort: Gods alwetendheid (en dus zijn almacht) conflicteert met zijn algoedheid. Dit probleem is de gelovigen ook niet ontgaan, en al eeuwen blijkt men pogingen te doen om hier een oplossing voor te vinden. Alle "oplossingen" tot nu toe hebben één ding gemeen: al ze al iets oplossen, hebben ze de degeneratie van het godsbeeld tot gevolg.

Het valt nog niet mee voor mensen om een theologie in elkaar te zetten en te suggereren dat er een onfeilbare goddelijke macht achter schuilgaat. Bij een logische analyse vallen de feilbare (want menselijke) bedenkers van de "heilige" teksten en doctrines toch al gauw weer door de mand, en moet men naarstig op zoek naar een ad hoc vluchthypothese, die óf A) naar alle waarschijnlijkheid gedoemd is uiteindelijk hetzelfde lot te ondergaan, óf B) degeneratie van het godsbeeld tot gevolg heeft (of beide).

Noten

1. Michel Onfray - Atheologie, de hoofdzonden van jodendom, christendom en islam, 2005, ISBN 90-5330-458-4, p. 195
2. Martin de Boer - Degeneratie
3. Wikipedia - Theodicee van de vrije wil, http://nl.wikipedia.org/wiki/Theodicee#Theodicee_van_de_vrije_wil
4. 1 Samuël 2:3:
   [...] want de HEER is een alwetende God
5. Openbaringen 7:4, 13:8 en 14:1-5
6. Romeinen 8:29-30:
   Wie hij al van tevoren heeft uitgekozen, heeft hij er ook van tevoren toe bestemd om het evenbeeld te worden van zijn Zoon, die de eerstgeborene moest zijn van talloze broeders en zusters. Wie hij hiertoe heeft bestemd, heeft hij ook geroepen; en wie hij heeft geroepen, heeft hij ook vrijgesproken; en wie hij heeft vrijgesproken, heeft hij nu al laten delen in zijn luister.
   
   Marcus 13:27 / Matteüs 24:31:
   Dan zal hij zijn engelen uitzenden, en onder luid bazuingeschal zullen zij zijn uitverkorenen uit de vier windstreken bijeenbrengen
   
   Marcus 13:31 / Matteüs 24:36:
   Niemand weet wanneer die dag en dat moment zullen aanbreken, ook de hemelse engelen en de Zoon niet, alleen de Vader weet het.
   
   Romeinen 8:29-30:
   Wie hij al van tevoren heeft uitgekozen, heeft hij er ook van tevoren toe bestemd om het evenbeeld te worden van zijn Zoon, die de eerstgeborene moest zijn van talloze broeders en zusters. Wie hij hiertoe heeft bestemd, heeft hij ook geroepen; en wie hij heeft geroepen, heeft hij ook vrijgesproken; en wie hij heeft vrijgesproken, heeft hij nu al laten delen in zijn luister.
   
   Romeinen 9:22-23:
   God heeft degenen die het voorwerp van zijn toorn zijn en die hij heeft bestemd voor de ondergang, met veel geduld verdragen omdat hij zijn toorn ook wil tonen en zijn macht kenbaar wil maken. En omdat hij zijn overweldigende majesteit wil tonen, heeft hij degenen die het voorwerp zijn van zijn barmhartigheid ertoe voorbestemd om in zijn majesteit te delen.
   
   Efeziërs 1:5:
   [...] en hij heeft ons naar zijn wil en verlangen voorbestemd om in Jezus Christus zijn kinderen te worden [...]
   
   Efeziërs 1:11:
   [...] waartoe wij tevoren bestemd waren krachtens het voornemen van Hem, die in alles werkt naar de raad van zijn wil, [...]
   
   Kolossenzen 3:12:
   Omdat God u heeft uitgekozen, omdat u zijn heiligen bent en hij u liefheeft [...]
   
   1 Tessalonicenzen 1:4:
   God heeft u lief, broeders en zusters. Wij weten dat hij u heeft uitgekozen: onze verkondiging aan u overtuigde immers niet alleen door onze woorden, maar ook door de overweldigende kracht van de heilige Geest....
   
   1 Petrus 1:18-21:
   U weet immers dat u niet met zoiets vergankelijks als zilver of goud bent vrijgekocht uit het zinloze leven dat u van uw voorouders had geërfd, maar met kostbaar bloed, van een lam zonder smet of gebrek, van Christus. Al voor de grondvesting van de wereld is hij door God uitgekozen, en nu is hij, aan het einde van de tijd, verschenen omwille van u.
   
   1 Petrus 2:8-9:
   Zij struikelen omdat ze Gods woord niet gehoorzamen, daartoe zijn ze bestemd. Maar u bent een uitverkoren geslacht, een koninkrijk van priesters, een heilige natie, een volk dat God zich verworven heeft om de grote daden te verkondigen van hem die u uit de duisternis heeft geroepen naar zijn wonderbaarlijke licht.
7. De leer der waarheid, gebaseerd op de Westminster Catechismus, http://www.iclnet.org/pub/resources/text/nederlandse/chauny-leer0.html :
   Vraag: Wat is de wetenschap of de kennis van God?
   Antw. Die volmaaktheid, waardoor Hij alle dingen en de werkingen ervan, hetzij mogelijke, toekomende of tegenwoordige, op een oneindige, eeuwige onveranderlijke wijze ziet en weet; en welke alwetendheid genoemd wordt, Psalm 94:11, 44:22, Job 11:11, Psalm 139:2, 1 Joh. 3:20, Hand. 15:18, Jes. 66:18, 1 Kor. 3:20, Jer. 18:23, Job 34:21,22.
   
   Vraag: Wat is Gods kennis van mogelijke dingen?
   Antw. Dit is gegrond in de macht van God, dat Hij machtig is vele dingen te doen, die Hij nooit doen wil, en wordt genoemd enkele kennis, omdat die het verstaan, of de kennis is van beginselen, Psalm 78: 19-20, Matth. 3:9, Luk. 3:8, Jer. 32:17 en 27.
   
   Vraag: Wat is Gods kennis van dingen, die zijn of wezen zullen?
   Antw. Het is Gods kennis, gegrond op zijn bepaalde raad en wil, waardoor Hij die dingen, die van een staat van enkele mogelijkheid gebracht zullen worden tot een toekomend bestaan, door een daad van Zijn almacht kent door een enige, oneindige, volmaakte, eeuwige en onveranderlijke daad van Zijn verstand, en wordt genoemd de kennis van het gezicht, Hand. 15:18, Psalm 139:2, 11:4, 66:7, 33:13, Spr. 15:3, Psalm 94:9, 1 Sam. 16:7, Matth. 6:4. Job 22:12, 15.
   
   Vraag: Is er in God een middenkennis tussen die van enkele kennis, en die van het gezicht?
   Antw. Sommigen willen een middenkennis hebben, waardoor God zekere gewrochten weet, die uit zulke en zulke gebeurlijke oorzaken voortkomen, schoon de genoemde gewrochten bij God niet volstrekt bepaald zijn, maar alleen van de vrije wil van de mens afhangen; en deze noemen zij een Scientia Media, of middenkennis; doch welke een leer is, strijdig tegen het woord van God en de gezonde rede, Filip. 2:13, Rom. 9:16, Joh. 5:21, Jak. 4:15 en 1:18.
   
   Vraag: Hoe bewijst u Gods alwetendheid?
   Antw. Hij, die alle dingen gemaakt heeft, en die overal tegenwoordig is, om ze te onderhouden, moet noodzakelijk alwetend zijn, Spr. 22:2, Psalm 94:9, Hand. 17:25, 27, 28 en 15:18.
   
   
8. Mattheüs 18:3:
   [Jezus] zei: 'Ik verzeker jullie: als je niet verandert en wordt als een kind, dan zul je het koninkrijk van de hemel zeker niet binnengaan.'
   
   Marcus 15:3:
   Ik verzeker jullie: wie niet als een kind openstaat voor het koninkrijk van God, zal er zeker niet binnengaan.
9. gotQuestions?org, Wat is voorbestemming? Is voorbestemming Bijbels? , http://www.gotquestions.org/Nederlands/voorbestemming.html
10. gotQuestions?org, Hoe werken God’s soevereiniteit en de vrije wil van de mensheid samen in de verlossing?, http://www.gotquestions.org/Nederlands/soeverein-vrije-wil.html
11. Katholiek Nieuwsblad, dossier geloofsvragen, Is God alwetend? - broeder Clemens Maria, http://www.katholieknieuwsblad.nl/actueel19/kn1919t.htm
12. Het Wonder, Inspiratiebron voor geïnteresseerden in 'Een Cursus in Wonderen', Greg Mackie - Zijn alle gebeurtenissen en omstandigheden in ons leven voorbestemd - of hebben we vrije keuze?, http://www.het-wonder.nl/artikelen/Greg_Zijn%20alle%20gebeurtenissen%20voorbestemd%20of%20hebben%20we%20vrij.html
13. WikiPedia - Luis De Molina, http://nl.wikipedia.org/wiki/Luis_de_Molina
14. Reformatorisch Dagblad, Dr. Van Asselt: In de godsleer vallen de beslissingen, artikel van 27-06-2008 in het katern 'Kerk en Godsdienst', http://www.refdag.nl/artikel/1349494/Dr+Van+Asselt+In+de+godsleer+vallen+de+beslissingen.html
15. Kerkgeschiedenis, De Nederlands Gouden Eeuw (2), Arminius en Gomarus, http://kerkgeschiedenis.web-log.nl/kerkgeschiedenis/2008/05/de-nederlands-1.html
16. The Internet Encyclopedia of Philosophy, Middle Knowledge, http://www.iep.utm.edu/m/middlekn.htm
17. Gods alwetendheid, een preek van Jogchum Reitsma, http://home.hetnet.nl/~jogreitsma/tekst/alwetend.html
18. 2 Petrus 1:20-21
19. Herman Philipse - Atheïstisch Manifest en de Onredelijkheid van Religie, 8e druk, 2007, ISBN 90-351-2654-8, p. 61