Het argument van finetuning is eigenlijk een bijzonder versie van het teleologische argument. Bij het finetuningargument wordt gewezen op de vermeende fijne afstamming in het universum, waardoor leven mogelijk is. Volgens dit argument zijn er namelijk een aantal parameters (zoals de zwaartekracht en elektromagnetische kracht) die, wanneer ze net iets anders waren geweest, hadden geleid tot een universum waarin leven niet mogelijk is. De aanhanger van dit argument vraagt zich vervolgens af hoe het komt dat deze afstemming precies zo is dat menselijk leven mogelijk is. Volgens hem is er geen afdoende naturalistische verklaring, dus moet een intelligente Ontwerper hiervoor gezorgd hebben, ergo God.

Als eerste is het belangrijk op te merken dat dit argument, net als de algemene versie ervan, gebaseerd is op een gat in onze kennis: omdat we geen naturalistische verklaring hebben moet er wel een bovennatuurlijke verklaring zijn. Hij gaat van onverklaard via onverklaarbaar naar een bovennatuurlijke oorzaak. Deze stap is logisch uiterst problematisch, omdat om van onverklaard naar onverklaarbaar te gaan alle logisch mogelijke verklaringen uitgesloten moeten worden, of ten minste hoogst onwaarschijnlijk moeten worden gemaakt. Dit is een zeer zware bewijslast, des te meer omdat niet duidelijk is wat de wetenschap in de toekomst vermag.

Een tweede tegenwerping is dat dit soort argumenten, waarbij God wordt gestopt in een gat in onze kennis, niet een veelbelovende geschiedenis hebben. Newton kon bijvoorbeeld niet verklaren hoe ons zonnestelsel ontstaan was en het zo keurig netjes geordend bleef. God moest hier dus wel voor zorgen. Later echter bleek hiervoor een prima naturalistische verklaring te bestaan, waardoor God overbodig werd. Een ander voorbeeld is de complexiteit van het oog. Hoe kan zoiets ontstaan zonder hulp van een intelligente Ontwerper?, dacht men. Sinds Darwin is er een verklaring die God ook hier overbodig maakt. Argumenten die gebaseerd zijn op onze onwetendheid hebben in de geschiedenis steeds gefaald. Waarom zouden we daar nu wel ons geld op inzetten?

Een belangrijke premisse van het finetuningargument is dat de parameters ook daadwerkelijk anders hadden kunnen zijn dan ze zijn. Dit lijkt op het eerste gezicht aannemelijk, maar hoe kunnen we dit weten? Om te bepalen of bijvoorbeeld een dobbelsteen verzwaard is, zullen we vaker moeten gooien dan één keer. Als het resultaat van één keer gooien 4 is, kan dit puur toeval zijn (1/6 kans) of het gevolg van manipulatie. Beide hypothesen kunnen we op waarschijnlijkheid toetsen, maar alleen door meerdere keren te gooien. Als bijvoorbeeld na 100 keer gooien de dobbelsteen 90 keer op 4 neerkomt, hebben we een goede reden om te denken dat hier méér aan de hand is dan toeval, dat de dobbelsteen dus gemanipuleerd is. Met het universum kunnen we deze waarschijnlijkheden helemaal niet bepalen, omdat we maar één universum kennen, en dus niet kunnen zeggen of het ook anders had kunnen zijn.

Een ander probleem met het argument is dat het helemaal niet duidelijk is dat het universum gefinetuned is voor mensen. De mens is weliswaar ontstaan, maar op de ouderdom van het universum (13,7 miljard jaar) stelt de ouderdom van de mens (200.000 jaar) niets voor. Een vergelijkbare vraag kan gesteld worden als gekeken wordt naar de grootte van het universum. De aarde is een planeet die om een gewone ster (de zon) draait. Ons zonnestelsel is slechts en fractie van ons sterrenstelsel (de Melkweg), die uit minstens 200 miljard andere sterren bestaat en een doorsnede heeft van 100.000 lichtjaar. Naast het sterrenstelsel waarvan wij dus slechts en zeer klein deel zijn, zijn er nog minstens 170 miljard andere sterrenstelsel. Het dichtstbijzijnde andere sterrenstelsel (de Andromedanevel) staat op de onvoorstelbare afstand van 2,5 miljoen lichtjaar. De afstanden zijn dus immens, en veruit het grootste deel daarvan zal voor eeuwig buiten ons bereik liggen. Als het universum speciaal voor ons geschapen is, waarom is het dan zo veel ouder dan de mens en zo veel groter dan we ooit kunnen zien, laat staan bezoeken? De mens komt net kijken op een onbeduidende planeet, om een onbeduidende zon, in een onbeduidend sterrenstelsel. De mens is niet meer dan een zandkorrel in de woestijn. Het getuigt van antropocentrisme om te denken dat dit immense universum speciaal geschapen zou zijn voor ons.

Daarnaast lijdt het argument aan een consistentieprobleem: als het universum gefinetuned is voor de mensheid, waarom heeft het dan zo vreselijk lang geduurd voordat zij ontstaan is, en waarom is zij maar op één planeetje in dit onmetelijke universum ontstaan? Het ontstaan van de mens lijkt meer een schitterend ongeluk dan het resultaat van een finetunende God.

Tot slot is er nog de vraag of God überhaupt een goede verklaring is voor de vermeende finetuning. Is God als antwoord niet een vorm van question begging? Het hele idee achter het finetuningargument is juist dat de complexiteit van het universum verklaard moet worden, maar de God die dit geschapen moet hebben is zelfs minstens zo complex, wat de vraag naar de herkomst van de complexiteit onbeantwoord laat. De theïst kan tegenwerpen dat God eeuwig bestaat en dus geen verklaring behoeft, maar deze tegenwerping is niet succesvol omdat hetzelfde gezegd kan worden over het universum zelf.

Op dit moment is niet duidelijk waardoor ons universum de eigenschappen heeft die het heeft. Het is zelfs niet duidelijk of deze eigenschappen überhaupt anders hadden kunnen zijn. Aan deze vragen wordt echter gewerkt door wetenschappers. Mogelijk zijn er meerdere universums (een multiversum), waarvan de onze, met al zijn fijne afstemmingen, er slechts een is. Het idee van meerdere universums krijgt steeds meer aandacht van kosmologen. Misschien zijn de parameters niet zo variabel als de aanhangers van het finetuningargument ons willen doen geloven. De toekomst zal dit moeten uitwijzen. Een sterk argument voor het bestaan van God is dit gat in onze kennis in ieder geval niet.

Zie verder:
- Hoofdstuk 5 in “The non-existence of God” van Nicolas Everitt (Routledge, 2005)
- Hoofdstuk 5 in “God: the failed hypothesis” van Victor Stenger (Prometheus, 2008)
- Fine-Tuning Arument in The Secular Web Library